Να αποτινάξουμε το μύθο της Αιώνιας Επιστροφής
Αν θέλουμε να μείνουμε γειωμένοι στο έδαφος της
πραγματικότητας, κάθε σοβαρή πολιτική μέσα στο εργατικό κίνημα οφείλει να
απαντήσει με σαφήνεια για τη φύση της παρούσας καπιταλιστικής κρίσης. Πάρα το
γεγονός ότι η καπιταλιστική χρεοκοπία αγνοήθηκε επί μακρόν, ιδιαίτερα από την
αριστερά, όλοι ποια αναζητούν την ανασυγκρότηση του εργατικού κινήματος για να
αντιμετωπιστεί η κοινωνική καταστροφή.
Το γεγονός ότι το ΕΕΚ δεν κατηγορείται πλέον για
καταστροφολογία είναι μια μερική αναγνώριση για τη καταστροφική φύση του
καπιταλισμού την εποχή της χρεοκοπίας του.
Δεν είναι τυχαίο ότι διάφορα τμήματα της αριστεράς αναζητούν
ανώτερες οργανωτικές μορφές που να ενοποιούν την εργατική τάξη και να ξεπερνούν
τον επίσημο γραφειοκρατικό συνδικαλισμό των ΠΑΣΚΕ, ΔΑΚΕ και τη ρεφορμιστική
πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ ή τη σταλινική εκδοχή των σταδίων με την «αλλαγή των
συσχετισμών», χωρίς όμως να ξεπερνούν τα όρια ενός νέου αλλά συνάμα πολύ παλιού
ρεφορμισμού θέτοντας ως καθήκον του εργατικού κινήματος «να περιοριστεί η τρομακτική κερδοφορία του
κεφαλαίου την εποχή της κρίσης», ντύνοντας πολιτικά τα οργανωτικά σχήματα με
ένα πολύ παλιό μανδύα, του μαχητικού αλλά πάντοτε ρεφορμιστικού συνδικαλισμού
δηλ. τη δυνατότητα της εργατικής τάξης να επαναδιαπραγματευτεί το μισθό της.
Είναι όμως αυτό εφικτό σήμερα ως πολιτικός στόχος μέσα στο
εργατικό κίνημα; Όσο ανόητο θα ήταν να απορρίψει κανείς τους μεμονωμένους
αγώνες που αναπόφευκτα ξεσπούν άλλο τόσο ανόητο είναι να αναζητιέται η αναδιοργάνωση του
εργατικού κινήματος πάνω σε οργανωτίστικα μοντέλα χωρίς μια επαναστατική
πολιτική που να ανατινάζει τους μύθους που πλασάρει η αστική ιδεολογία, ο
ρεφορμισμός και ο σταλινισμός.
Ο σημαντικότερος μύθος των αστών είναι ο μύθος της Αιώνιας Επιστροφής
που η βάση του βρίσκεται στον τρόπο παραγωγής και η περιστροφή της αντίληψής
τους γύρω από την ανταλλακτική αξία. «Η
αιώνια επιστροφή είναι ο μύθος των μύθων, η θεμελιακή μορφή κάθε μυθικής
συνείδησης» που η υλική του βάση βρίσκεται «στην παραγωγή και αναπαραγωγή του
κεφαλαίου, στη παραγωγή και κυκλοφορία εμπορευμάτων, το ίδιο Πάντοτε Ίδιο
αιωνίως επιστρέφει ως Νέο, το Νέο αναζητείται ως η επιστροφή του Πάντοτε Ίδιου»
. Όπως παρατηρεί ο Μπένγιαμιν «Η σκέψη της αιώνιας επιστροφής εμφανίστηκε όταν
η μπουρζουαζία δεν τολμούσε πια να κοιτάξει τη μελλοντική εξέλιξη του
συστήματος παραγωγής που η ίδια έθεσε σε λειτουργία».[i]
Από τη πλευρά του διεθνούς κεφαλαίου, η διατήρηση του μύθου
της Αιώνιας Επιστροφής (η ανάπτυξη θα ξανάρθει, αρκεί να εφαρμοστεί το
δημοσιονομικό πρόγραμμα εξυγίανσης, η ΕΕ θα μείνει ενωμένη κλπ) επιχειρείται να
συγκαλυφθεί σήμερα με την ανάπτυξη του μύθου της Εξαίρεσης ως αναγκαίου
υποστηρικτικού ιδεολογήματος του κυρίαρχου μύθου. Το κούρεμα του ελληνικού
χρέους, η περίπτωση της Ιρλανδίας, οι ισπανικές τράπεζες, τελευταία το κούρεμα
των κυπριακών καταθέσεων, η κατ΄ εξαίρεση λειτουργία της ΕΚΤ είναι λίγες από
τις περιπτώσεις που επιχειρούν να συντηρήσουν το μύθο της αιώνια ευημερούμενης
Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και της Οικονομικής Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ). Με το
μύθο της Εξαίρεσης συντηρείται ο κυρίαρχος μύθος της Αιώνιας Επιστροφής.
Αν και η αριστερά σωστά κριτικάρει το μύθο της Εξαίρεσης,
τουλάχιστον από τη στιγμή που κατάλαβε ότι η καπιταλιστική κρίση είναι υπαρκτή,
χρησιμοποιώντας όρους «παγκόσμια, δομική, συστημική» (συνήθως με πολύ φτωχούς
εννοιολογικούς προσδιορισμούς), ισχυρίζεται επίσης σωστά ότι η πολιτική της Εξαίρεση
είναι μύθος και ότι θα γίνει κανόνας λειτουργίας της καπιταλιστικής Ευρώπης. Μια
ΕΕ εξαιρούμενων λαών.
Εν τούτοις δεν κριτικάρει τον κυρίαρχο μύθο της Αιώνιας Επιστροφής
καθώς κάτι τέτοιο θα έπρεπε να αμφισβητήσει τα υλικά θεμέλια του μύθου: τον
ίδιο το καπιταλισμό σε καθεστώς χρεοκοπίας, το ξεπέρασμά του με το όπλο της
προλεταριακής επανάστασης.
Έτσι από τη πλευρά της προωθούνται οι δικοί της μύθοι, προϊόν
του δικού της ιστορικού παρελθόντος για την αιώνια επιστροφή του Πάντοτε Ίδιου
και που συνοψίζεται σε τρεις αλληλοσυμπληρούμενες αλλά συνδεδεμένες παραλλαγές:
Μια καπιταλιστική ΕΕ των λαών με άλλη πολιτική, με αριστερό υποτίθεται πρόσημο
(κυρίως των Λαϊκών Μετώπων της δεκαετίας του ’30), που θα επαναφέρει τουλάχιστον
το προηγούμενο επίπεδο ευημερίας (ΣΥΡΙΖΑ), η αποχώρηση από την ΕΕ και την ΟΝΕ
με την επιστροφή στο εθνικό (αλλά πάντοτε αστικό) κράτος με ένα άλλο νόμισμα
εντός του καπιταλισμού που θα δημιουργήσει προϋποθέσεις φιλολαϊκής διαχείρισης
της κρίσης (ΑΝΤΑΡΣΥΑ, ΜΜΑ) και η επιστροφή στις θεωρίες του σοσιαλισμού σε μια
και μόνη χώρα και η περιχαράκωση στο σοσιαλιστικό αλλά πάντοτε εθνικό κράτος
(ΚΚΕ).
Όμως τo ποιο κομβικό ερώτημα που προκύπτει είναι αν ο κυρίαρχος
μύθος της Αιώνιας Επιστροφής ενός ακμάζοντος καπιταλισμού μπορεί να διατηρηθεί
στη συνείδηση των μαζών όταν οι υλικές βάσεις ύπαρξής του μύθου καταρρέουν και
το σημαντικότερο, ποια είναι τα αποτελέσματα τη στιγμή της ανατίναξής του, τη
στιγμή της Συλλογικής Αφύπνισης από όλους τους μύθους.
Γιάννης Χατζηγιάννης
Μέλος του ΕΕΚ
